Língua yami

Yami (em chinês: 雅美), também chamada Tao (chinês: ), é uma língua Malaio-Polinésia, sendo parte do continuum dialetal da língua ivatana. É falada pelo povo Yami de Taiwan, na Ilha Orquídea, que fica 45 km a sudeste na principal ilha Taiwan. É chamada de ciriciring no Tao ou "língua humana" por seus falantes nativos.[1]

Yami

Cizicizing No Tao

Falado(a) em: Taiwan
Total de falantes: 3.800 (2006)[1]
Família: Austronésia
 Malaio-Polinésia
  Batânica
   Yami–Itbayat
    Yami
Códigos de língua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: ---
ISO 639-3: tao

Yami é a única língua nativa dos Aborígenes de Taiwan que não faz parte das “línguas formosanas” sub-grupo das Malaio Polinésias. Pertence ao grupo das línguas Batânicas faladas no norte das Filipinas.

Fonologia

Yami tem 20 consoantes e 4 vogais:[2]

Consoantes (em escrita Yami –alfabeto latino
  • Oclusivas: p, b, t, d, k, g, '
  • Fricativas: v, s, h (s é retroflexa)
  • Nasais: m, n, ng
  • Líquidas: l, r
  • Africadas: c, j (africadas palatais)
  • Vibrantes: z (alveolar vibrante)
  • Semivogais: w, y
Vogais
  • a, e, i, o (“E” é vogal medial central)

O Yami Iraralay, falado no litoral norte, faz distinção entre vogais longas e curtas (Ex., opa 'coxa' vs. oppa 'galinha' formam tais pares mínimos).[3]

Vocabulário

Cognatos com línguas filipinas

Português Yami Filipino/Ilokano/Tagalo, etc.
Pessoataotao
Mãeinaina
Paiamaama
Cabeçaooulo
Simnohonoho (opo)
Amigokagagankaibigan
quemsinosino
elessirasila
delesniranila
proleanakanak
I (pronome)koko, -ko (Ilokano)
vocêkaka, -ka (Ilokano)
diaarawaraw, aldaw (Ilokano)
comerkanenkain, kanen (Ilokano)
beberinomeninumin, inomen (Ilokano)
falaciriciringsiling (Hiligaynon, dizer), siring (Waray-waray, dizer)
eakasaka
ai!AnanayAray, Araray (Cebuano), Annay (Ilokano)
larvahaybahay, balay (Ilokano, Cebuano)
porcoviikbiik (piglet)
kadlingkambing, kanding (Cebuano), kalding (Ilokano)
pedrovatobato
umásaisa, maysa (Ilokano)
doisdóa (raroa)dalawa, duha (Cebuano), dua (Ilokano)
trêstílotatlo, tulo (Cebuano), talo (Ilokano)
quartoápatapat, upat (Ilokano, Cebuano)
cincolímalima
seisánemanim, innem (Ilokano), unom (Cebuano)
setepítopito
oitowáowalo
novesíamsiyam
póosampu, sangapulo (Ilokano)

Origem japonesa

Português Yami Japonês
Aviãosikokihikouki (飛行機)
Alcoolsakisake ()
Belonavegengkanggunkan (軍艦)
Bíbliaseysioseisho (聖書)
CristoKizistokirisuto (キリスト)
Doctorkoysango-isha-san? (お医者さん)
Lanternadingkidenki (電気)
Espírito santoseyziseirei (聖霊)
Chavekagikagi ()
Medicinakosozikusuri ()
Motocicletaotobayootobai (オートバイ; auto bike)
Policiakisatkeisatsu (警察)
Escolagakogakkō (学校)
Bolsa escolarkabangkaban ()
Professorsinsisensei (先生)
Ticketkipokippu (切符)
Caminhãotozakotorakku (トラック; truck)

Origem Chinesa

Português Yami Madarim
Vinhopotaw ciopútáojǐu (葡萄酒)

Verbos

Essas são as inflexões verbais conf. (2006: 135).

intransitivo dinâmico
  • -om-/om- (subjuntivo: N-)
  • mi-
  • ma-
  • maN-
  • maka-
  • maci-/masi-/macika-/macipa-
Estativo
  • ma- (subjuntivo: a-)
  • ka- ... -an (subjuntivo: ka- ... -i)
Dinâmico
  • pi-
  • pa-
  • paN- (subjuntivo: maN-)
  • paka- (subjuntivo: maka-)
  • paci- (subjuntivo: maci-)
Transitivo
  • -en (subjuntivo: -a)
  • -an (subjuntivo: -i)
  • i- (subjuntivo: -an)
Estativo funcionando como transitivo
  • ma- (subjuntivo: a- ... -a)
  • ka- ... -an (subjuntivo: a- ... -a)

Afixos

Lista de afixos Yami conforme (2006: 135-136).

  • icia- 'companheiros tal e tal que compartilham as mesmas características ou destino "
  • Ikeyka- 'ainda mais'
  • Ika- "sentir tal e tal porque ..."
  • Ika- 'número ordinal'
  • IPI 'número múltiplo'
  • Ji a- 'negação ou enfático "
  • Ka 'empresa, como ... como, substantivo abstrato "
  • Ka 'e, em seguida, apenas agora, apenas "
  • Ka 'prefixo verbo stative reaparecendo na formação de verbos transitivos'
  • Ka- (raiz reduplicadao) 'muito'
  • Ka- (raiz reduplicada) dos animais em homenagem a certas características '
  • Ka ... -um 'substantivo comum'
  • Ma ... -en 'amor a fazer tal e tal'
  • Mapaka- 'fingir ser tal e tal'
  • Mapi- 'fazer tal e tal como uma ocupação "
  • Mi- / mala- 'relações de parentesco em um grupo de dois ou três'
  • Mika- / mapika- / ipika- 'tudo, gradualmente, um por um'
  • Mala- "gosto ou parecido com ... '
  • Mipa- 'ficando mais e mais ...'
  • Mipipa- 'ainda mais ... "
  • Mapi- / mapa- / pa- ... -en / ipa- 'afixo causador de verbo'
  • Ni 'perfective'
  • Ni- ... na 'superlativo'
  • Noka- "passado"
  • Noma- "futuro (remoto)"
  • Sicia- "presente"
  • Sima- "futuro (proximal) '
  • Tey- "direção"
  • Tey- "raiz reduplicada) montante atribuído a cada unidade

Bibliografia

  • Rau, D. Victoria, and Maa-Neu Dong. 2006. Yami texts with reference grammar and dictionary. Taipei: Academia Sinica.
  • Rau, D. Victoria, Maa-Neu Dong and Ann Hui-Huan Chang with Daniel E. Rau and Gerald A. Rau, Yami (Tao) Dictionary (達悟語詞典) , National Taiwan University Press , June 25, 2012 (chinês) (em inglês) ISBN 978-986-03-2519-5

Ligações externas

  1. Rau 2006: 79
  2. Rau 2006: 79-80
  3. Rau 2006: 81
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.