Língua khasi

A língua khasi é uma língua austro-asiática falada principalmente no estado de Megalaia na Índia. A língua khasi é parte do grupo das línguas mom-quemeres, distantemente aparentadas ao grupo munda na família austro-asiática, encontrado no centro-leste da Índia.

Khasi
Falado(a) em: Índia, Bangladexe
Região: Megalaia
Total de falantes: 865000, principalmente em Megalaia, Índia (1997)
Família: Austro-asiática
 Mom-quemer
  Setentrional
   Khasiano
    Khasi
Estatuto oficial
Língua oficial de: Índia
Códigos de língua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: kha
ISO 639-3: kha

Embora a maioria dos 865,000 falantes do khasi se encontre no estado de Megalaia, essa língua também é falada por grupos menores nos distritos montanhosos de Assão, que faz divisa com Megalaia e por um considerável número de pessoas em Bangladexe, numa área próxima à fronteira com a Índia.

A língua khasi é rica em folclore e tradições, por trás de todo nome de uma montanha, rio, cachoeira, pássaro e flores há uma história.

Escrita

No passado, a língua khasi não possuía um sistema de escrita. William Carey então adotou a escrita escrita nagari oriental para a língua entre 1813 e 1838. Então foram escritos um grande número de livros em khasi utilizando a escrita nagari oriental, incluindo o famoso livro Ka Niyiom Jong Ka Khasi ou A Lei dos Khasis, que é um importante manuscrito da religião seng khasi. O missionário galês, Thomas Jones em 1841 escreveu a língua em alfabeto latino. Como resultado, a ortografia da língua em caracteres latinos é bastante similar à ortografia galesa. Como foi mais fácil de se adaptar à língua khasi, o alfabeto latino foi adotado. Mawphlang in 1889 by William Williams.

Dialetos

O khasi tem uma significante variação dialetal. Os diversos dialetos tem alguma inteligibilidade mútua, sendo que bhoi e nonglung são suficientemente diferentes para serem considerados línguas separadas. Outros dialetos são sohra (cherra), maram e war. Os dois últimos tem seus léxicos bem semelhantes.

O dialeto sohra é considerado o khasi Padrão e foi o primeiro a ser escrito com o alfabeto latino por missionários. Essa padrão khasi é bem diferentes dos oito dialetos shillong que formam um continuum dialetal em torno da área principal.

Alfabeto

Khasi
Maiúsculas A B K D E G Ng H I Ï J L M N Ñ O P R S T U W Y
Minúsculas a b k d e g ng h i ï j l m n ñ o p r s t u w y
Pronúncia (base Inglês) ah bee kay dee ay eg eng esh ee yee jay ell emm enn oh pea aar ess tee oo double yu why

Fonologia

Consoantes

Fonemas consoantes
Labial Dental Alveolar Post-alveolar Palatal Velar Glotal
Nasal m n ɲ ŋ
Plosiva Não aspirada p b d c k ʔ
Aspirada
Africada Não aspirada
Aspirada dʒʱ
Fricativa s ʃ h
Aproximante j w
Vibrante r
Lat. Aproximante l
Exemplos
IPA Português IPA Português
m mrad [mraːt̚] animal n nar [nar] ferro
ɲ ñia [ɲaː] tia ŋ ngen [ŋɛn] minguar
p pan [paːn] perguntar phylla [pʰɨlːaː] especial
b blang [blaŋ] cabra bhoi [bʱɔɪ] Bhoi
tdong [t̪dɔŋ] tail thah [t̪ʰaːʔ] gelo
d dur [dʊr] foto dheng [dʱɛŋ] parque
c beit [bɛc] reto
k krung [krʊŋ] costela khring [kʰrɪŋ] entice
ʔ pyut [pʔʊt̚] podre
jlaw [dʒlaːʊ] uivo dʒʱ jhieh [dʒʱeːʔ] molhado
s syiem [sʔeːm] monarca ʃ sñiuh [ʃɲoːʔ] cabelo
h hynmen [hɨnmɛn] irmã(o)
r rynsan [rɨnsaːn] plataforma l lieh [leːʔ] branco
j ïuh [joːʔ] fio w wah [waːʔ] rio

Vogais

Fonemas vogais
Anterior Central Posterior
Longa Curta Longa Curta Longa Curta
Fechada ɪ ɨ ʊ
Meio fechada e o
Meio aberta ɛ ɛː ɔ ɔː
Aberta a
Examples
IPA Português IPA Português
ɪ dinɡ [dɪŋ] fogo ih [iːʔ] cozido
ɨ ynda [ɨndaː] até
ʊ plunɡ [plʊŋ] fofo ruh [ruːʔ] também
e miet [met̚] noite iermat [eːrmat] pestana
o lum [lom] colina ud [oːt̚] lamento
ɛ renɡ [rɛŋ] chifre ɛː erïonɡ [ɛːrjɔŋ] redemoinho
ɔ onɡ [ɔŋ] dizer ɔː Shillonɡ [ʃɨlːɔːŋ] Shillonɡ
a sat [sat̚] temperado sad [saːt̚] teto

|}


Gramática

Sequência de palavras

A Sequência das palavras numa frase Khasi é (entre parênteses, se houver esse elemento): (Marcador de caso) - (Demonstrativo)-(Numeral)-(Classificador)-(Artigo)-Substantivo-(Adjetivo)-(Frse preposicional)-(Cláusula relativa), como se pode ver nos exemplos:

artyllikisim
doisclassificadorpluralpássaro
'dois pássaros'
katokasamlakabawanmynnin
femmoçafem-relativoveioontem
'essa moça que veio ontem'
kakmiejongphi
femmãede...você
'sua mãe'

Gênero

Khasi apresenta 4 gêneros:

u masculino
ka feminino
i diminutivo
ki plural

Humanos e animais têm seu gênero natural:

ka kmie `mãe'
u kpa `pai'
ka syiar `galinha'
u syiar `galo'

Rabel (1961) observou: "a estrutura de um substantivo não dá nenhuma indicação de seu gênero, nem o seu significado, mas nativos khasi têm a impressão de que criaturas e coisas agradáveis, pequenas, são femininas, enquanto que se forem feias e grandes são masculinos .... Essa impressão não é sempre confirmada. Há inúmeros exemplos de criaturas desejáveis e encantadores com sexo masculino, bem como de criaturas desagradáveis ou feias com gênero feminino"

Em geral, temos:

Feminino Masculino
tempo, estações
roupas répteis, insetos, flora, árvores
características físicas da natureza corpos celestes
objetos manufaturados matérias primas
ferramentas de polimento ferramentas de bater, cavar
árvores de fibras moles árvores de fibras duras

O aspecto matrilinear da sociedade Khasi pode ser observado na aplicação geral de gênero. Recursos associados às atividades de dia-a-dia são tidos como femininos. Masculinos são recursos e coisas mais secundárias, dependentes ou mesmo insignificantes.

Feminino Masculino
Sun (Ka Sngi) Moon (U Bnai)
Madeira (Ka Dieng) Árvore (U Dieng)
Mel (Ka Ngap) Abelha (U Ngap)
Casa (Ka Ïing) Estrutura (U Rishot)
Arroz cozido (Ka Ja) Arroz cru (U Khaw)

Classificadores

Khasi tem um sistema de classificadores aparentemente usado somente com numerais. Entre o numeral e o substantivo é usado o classificador tylli para não-humanos e ngut para humanos:

Donartyllikisimharuh.
doisclassificadorpluralpássaronagaiola
'Há dois pássaros na gaiola.'
DonlaingutkiSordarhashnong.
trêsclassificadorpluralchefesnavila
'Há três chefes na vila.'

Adjetivos

É controverso se em Khasi há clases de adjetivos ou não. Exemplos:

ubriewba-bha
maschomemrel-(bom)
'um bom homem'

Em quase todas as situações de adjetivos atributivos, o adjetivo aparente tem o prefixo /ba-/, que parece ser um relativizador. Há, porém, uns poucos adjetivos sem o prefixo /ba-/ :

u'riewsníew
maschomemmau
'um homem mau'

Quando o adjetivo é o predicado principal, pode aparecer sem um verbo 'ser':

Uksewulamwir.
masccãomascmau
'O cão é mau.'

Preposições e frases preposicionais

Khasi parece ter um bem desenvolvido grupo de preposições, por exemplo

bad 'com, e'
da 'com (instrumental)'
na 'de' (vindo de...)
ha 'em'
jong 'de' (posse)

Exemplos:

kakmiejongphi
femmãedevocê
'sua mãe'
uslaputhernakabneng
mascchuvamascvertefemcéu
`Chuva verteu do céu.'

Concordância

Os verbo concordam com sujeitos de 3ª pessoa em gênero, mas para as demais pessoas não há tal concorrência. Roberts 1891):

SingularPlural
1st personnga thoh ‘I write’ngi thoh ‘we write’
2nd personme thoh ‘you (fam.) write’ phi thoh ‘you (form.) write’phi thoh ‘you (pl). write’
3rd personu thoh ‘he writes’ ka thoh ‘she writes’ki thoh ‘they write’

Os marcadores de masculino e feminino - /u/ e /ka/ - são usados mesmo quando há uma frase nominal como sujeito (Roberts 1891:132):

Kamiawkapah.
femgatofemmia
‘O gato mia.’

Tempo verbal

O tempo verbal é indicado por partículas que aparecem depois do marcador de concordância mas antes do verbo. Passado é com a partícula /la/ e o futuro com /yn/ (contração com 'n depois de vogal):

KhasiPortuguês
U thoh.Ele escreve.
U la thoh.Ele escreveu.
Un thohEle escreverá.

Negação

A negação é feita pela partícula /ym/ (contração com 'm depois de vogal), a qual aparece entre a concordância e a partícula temporal. Há uma partícula especial de negação para o passado, /shym/, a qual substitui a partícula do passado afirmativo /la/ (Roberts 1891):

KhasiPortuguês
Um thoh.Ele não escreve.
Um shym thoh.Ele não escreveu.
Um nym thohEle não escreverá.

Verbo ser

O verbo “ser” em Khasi assim funciona:

UBleiulongjingïeid.
mascDeusmascseramor
‘Deus é amor’

Khasi tem um causativo morfológico, /pn-/, (Rabel 1961). (pronunciado pyn conf. Roberts (1891)):

verbo baseTraduçãoCausative verbTradução
hiardescerpynhiardeixar de lado, exportar
tipsaberpyntipfazer conhecido
phuhflorescerpynphuhembelezar
ïaidcaminharpyn-ïaidencaminhar, fazer ir
jotperecerpyn-jotdestruir
poichegarpyn-poienviar

Ordem das palavras

A ordem das palavras nas frases tem o padrão S.V.O (Sujeito-Verbo-Objeto):

Uksewubamdoh.
masccãomasccomercarne
‘O cão come carne.’

Porém, a ordem pode também existir, especialmente depois de certas partículas, como, por exemplo, hangta 'então' (Rabel 1961).

hangtalaongkikhnaiïakaNaam
entãopassadodizerdimin.ratoacusativofemNaam
'Então falou o (pequeno) rato para Naam ...'

Caso gramatical

Por vezes o objeto é precedido pela palavra ya (Ou “” conf. Roberts 1891). Roberts diz que "ia, 'para', 'for', 'contra' implica relação direta e imediata. É assim um sinal do Acusativo e também do Dativo."

Ulaáiiakakitabianga.
mascpassadodaracusativefemlivroacusativomim
'Ele deu o livro para mim.'

Conforme Roberts (1891), o Khasi marcador diferencial de objeto, já que alguns objetos são marcados como acusativo. Roberts observa que substantivos que são usualmente acusativos, mas os que são indefinidos não o são.

Rabel (1961) diz que "o uso de /ya/ é opcional no caso de um único objeto. No caso de dois objetos, um deles deve ser precedido pelo /ya/ preceding.... Se um fdele é precedido por um pronome, deve ser precedido por /ya/."

Voz passiva

Khasi apresenta a vozpassiva, mas isso envolve a remoção do agente da frase sem colocar o passivo na posição de sujeito, no chamado passivo sem ascensão. Ver a seguir os pares de atvo-passivo (conf. Roberts 1891) onde o passivo continua a ter seu acusativo e fica na posição de objeto:

Kidangtháwiakaíngdakidieng..
plurpres. Contin,construiracusativofemcasaplurmadeira
'Eles estão construindo a casa de madeira.'
Dangtháwiakaíng.
continbuildaccusativefemhouse
'The house is being built.'

Esse tipo de passivo é usado mesmo como o agente da passiva está numa fase ptreposicional:

LalahpyniapiakamassidaU Míet.
passadoperfeitomataracusativofemvacaporU Miet
'A vaca foi mortea por U Miet.'

Interrogativos

As perguntas sim-não podem se distinguir como interrogação apenas pela intonação:

PhikitkhohTil?
vocêestá carregandouma cestaTil?
'Você vai levar a cesta, Til? Phin shim ka khoh, Til?

A perguntas “Q” não involvbem na mudança de posição do elemento “Q”:

?uuleitšha ei?
mascironde
onde ele está indo?'

Orações subordinadas

As orações subordinadas sguem o verbo que as governam (Roberts 1891:169):

Ngatipbaphilalehiakata.
Eusaberquevocêpassadofazeracusativoaquilo
'Eu sei que você fez aquilo'

Orações relativas seguem o substantivo por elas modificadas concordando em gênero:

Kasamla kyntheika-bawanmynhynninkalaiáp.
femmeninalfem-relativovirontemfempassadomorrer
'A menina que veio ontem morreu.'

Palavras e frases

Khasi Português
Khublei (khu-blei) - Phi long kumno? Como vai você? Forma curta - “Kumno?”
Nga khlaiñ Eu estou bem.
Kumne Resposta curta para ‘Kumno?’ significa ‘como isso’.
Um Água
Ja arroz cozido
Dohkha (doh-kha) peixe (carne)
Dohsyiar (doh-syiar) frango (carne)
Dohsniang (doh-sni-ang) carne suína
Dohmasi (doh-ma-si) bife
Dohblang (doh-bl-ang) carneiro
Jyntah (jyn-tah) comida (vegetais/carne)
Jhur (jh-ur) vegetais
Dai lentilhas
Mluh (ml-uh) sal
Duna (du-na) menos
Sohmynken (soh-myn-ken) apimentado
Ai biang seh Por favor, sirva mais.
La biang suficiente
Ai um seh Por favor, água.
Ai ja seh Por favor, arroz
Ai jyntah seh Por favor, vegetais/ carne.
Ai aiu? Servir o quê?
Ai kwai seh Por favor, ‘kwai’.
Aiu? O quê?
Mynno? quando foi?
Lano? quando será?
Hangno? / Shano? Onde?
Kumno? Como?
Thiah suk. Durma bem.
Kumno ngan leit sha Ward’s Lake? como vou ao Ward’s Lake?
Katno ka dor une / kane? - Leit suk. Uma boa jornada
Resposta “Shong suk.” Literal “fique feliz.”

Numeração

1 wei
2 ar
3 lai
4 saw
5 san
6 hynriew
7 hynñiew
8 phra
9 khyndai
10 shiphew
20 arphew
30 laiphew
40 sawphew
50 sanphew
60 hynriewphew
70 hynñiewphew
80 phraphew
90 khyndaiphew
100 shispah
200 arspah
300 laispah
400 sawspah
500 sanspah
600 hynriewspah
700 hynñiewspah
800 phraspah
900 khyndaispah
1000 shihajar
10000 shiphewhajar
100000 shilak
10000000 shiklur
1000000000 shiarab

Amostra de texto

em Alfabeto Khasi

Ïa ki bynriew baroh la kha laitluid bad ki ïaryngkat ha ka burom bad ki hok. Ha ki la bsiap da ka bor pyrkhat bad ka jingïatiplem bad ha ka mynsiem jingsngew shipara, ki dei ban ïatrei bynrap lang.

(Jinis 1 jong ka Jingpynbna-Ïar Satlak ïa ki Hok Longbriew-Manbriew)

IPA

jaː ki bɨnreʊ baːrɔʔ laː kʰaː lacloc bat ki jaːrɨŋkat haː kaː burɔm bat ki hɔk. haː ki laː bsjap daː kaː bɔːr pɨrkʰat bat kaː dʒɪŋjaːtɪplɛm bat haː kaː mɨnseːm dʒɨŋsɲɛʊ ʃiparaː ki dɛɪ ban jaːtrɛɪ bɨnrap laŋ

(dʒinɪs banɨŋkɔŋ dʒɔŋ kaː dʒɨŋpɨnbnaː-jaːr satlak jaː ki hɔk lɔŋbreʊ manbreʊ)

Português (literal)

Aos humanos nascidos livres e iguais em dignidade e direitos. Sendo eles providos com o poder de pensamento e a consciência e o sentimento de espírito de fraternidade para trabalhar se assistindo juntos.

(Artigo 1º da Declaração Universal dos Direitos Humanos)

Notas

    Literatura

    • Nagaraja, K.S. 1985. Khasi - A Descriptive Analysis. Poona: Deccan College Postgraduate Research Institute.
    • Pryse, William. 1855. An Introduction To The Khasi Language. (Reproduced 1988)
    • Rabel, Lili. 1961. Khasi, a language of Assam. Baton Rouge, La: Louisiana State Press.
    • Rabel-Heymann. 1977. Gender in Khasi nouns. Journal of Mon-Khmer Studies 6:247-272
    • Roberts, H. 1891. A grammar of the Khasi language for the use of schools, native students, officers and English residents. London : Kegan Paul, Trench, Trübner.
    • Singh, Nissor. 1906. Khasi-English dictionary. Shillong: Eastern Bengal and Assam State Secretariat Press.

    Ligações externas


    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.