Língua caro
A língua caro[2] (pela ortografia etnonímica, língua karo[3]), anteriormente conhecida como língua arara-caro,[3] é uma língua da família ramarrama, pertencente ao tronco tupi,[1][4] falada pelo povo arara-caro, também conhecido como arara-de-rondônia.
| Karo | ||
|---|---|---|
| Outros nomes: | Arára, Arára de Rondonia, Arára do Jiparaná, Arara-Karo, Itanga, Itogapuc, Itogapúk, Ntogapid, Ntogapig, Ramarama, Uruku, Urukú | |
| Falado(a) em: | Rondônia e Mato Grosso[1]. | |
| Total de falantes: | — | |
| Família: | Tronco tupi Ramarramas Karo | |
| Códigos de língua | ||
| ISO 639-1: | -- | |
| ISO 639-2: | --- | |
| ISO 639-3: | arr
| |
Por muito tempo, pensou-se haver outras línguas irmãs pertencentes à mesma família: ntogapíd (ou itogapuque), ramarrama, urucu, urumi e itangá. De fato, todas essas supostas línguas são uma mesma e única língua, que recebeu diferentes nomes por diferentes etnólogos que coletaram listas de palavras com seus falantes em diferentes períodos.[3]
Vocabulário
Alguns nomes de plantas e animais na língua caro:[5]
| Português | Karo (fonológica) | Karo (fonética) |
|---|---|---|
| abacaxi | anana | anaˈnᵈa; anaˈnᵈa ~ anə̃ˈnᵈa; anaˈnᵈā |
| amendoim | makap | maˈkːap̚; maˈkːāp̚ |
| anta | naʔto | naʔˈtɔ; naʔˈtɔ̄ |
| aranha | paramit; paramit + pap > paramit pap | paɾaˈmit̚; paɾaˈmīt |
| arara | karo | kaɾo; ˈkaɾo; ˈkāɾō |
| arraia | yaw + peʔ > yaw beʔ | yaw |
| árvore | ma'ʔɨp; maʔɨp | ̪maˈʔɨp̚; maˈʔɨp̚ |
| beija-flor | kãram; kã́ram + pɨ́ʔ > kãram mɨ́ʔ; kã́ram | kə̃ɾ̃ə̃m; ˈkə̃ɾ̃ə̃m; ˈkə̃́ɾ̃ə̃́m; ˈkə̃́ɾə̃́m |
| berne | ʔõt; ʔõt + kap > ʔõt kap | ʔõt̚; ˈʔõt̚ |
| bicho-de-pé | moca | moˈcːa; moˈcːā |
| borboleta | kɨrɨwep | kɨɾɨˈwɛp̚ |
| borrachudo | mĩ.rup | |
| cacau | aɣaˈya; aɣaˈya ~ agaˈya | |
| cachorro do mato | magoyapan + peʔ > magoyapan meʔ | |
| calango | yaʔo | yaˈʔɔ |
| camaleão | yamomõ | yamoˈmõ; yamoˈmõ ~ yamõˈmõ |
| capivara | mãro | mə̃ɾo; mə̃ɾ̃õ; ˈmə̃ɾ̃õ |
| caracol | waro | waɾo; ˈwaɾo; ˈwāɾō |
| caranguejo | koya | koˈya |
| carapanã | tik | tik̚; ˈtik |
| cipó | napə | naˈpːə; naˈpːə̄ |
| cobra | mãygãra | mə̃yˈgə̃ɾa; mə̃ỹˈgə̃ɾa; mə̃ỹˈgə̃ɾ̃a |
| curimba (peixe) | parat | paɾat̚; ˈpaɾat̚ |
| cutia | wakãya; cago | waˈkːə̃ya; waˈkːə̃ỹa; ˈcago |
| cutia-arara | cago | cago |
| fava | maʔta | maʔˈta |
| gato | cə̃n | |
| gavião | kokõ | koˈkːõ; koˈkːȭ |
| genipapo | ɨ | |
| irara | ei | ʰɛˈi; ɛˈi; eˈi |
| jabuti | móa; mó.a | mᵇóá; ˈmᵇóá |
| jacaré | wayo | waˈyɔ; waˈyɔ̄ |
| jacu | korét | koˈɾét̚; koɾˈét̚ |
| juriti | koyo | kɔˈyɔ |
| macaco | naʔwəy | naʔˈwəy; naʔˈwə̃y |
| macaco (esp.) | cego; caʔkĩn | caʔˈkīn; cɛgo; ˈcɛgo; ˈcɛ̄gō; caʔˈkĩ̄n |
| macaco guariba | yaɨ | yaˈɨ |
| macaco paroacu | cap mãyhi | (cap mə̃y) ˈhi; cap mə̃ỹˈhi |
| macaco preguiça | aʔi | aˈʔi |
| macaco zogue-zogue | motogo | mɔtːɔgɔ; mɔˈtːɔ̄gɔ̄ |
| macaco-barrigudo | cego capot | cɛgo caˈpːɔt̚ |
| macaxeira | mani | maˈni; maˈni ~ mə̃ˈni |
| mamão | op | ɔp̚; ˈɔp̚ |
| marimbondo | naʔmɨ | naʔˈmᵇɨ |
| minhoca | atĩŋ + pap > atĩŋ map | aˈtːĩŋ |
| morcego | i.yo; iyo + peʔ > iyo beʔ | iˈyɔ; ʰiˈyɔ |
| mucura | mocay | moˈcːay; moˈcːāy |
| nambu | mopɨk; pecía | moˈpːtɨk̚; pɛˈcːíá; moˈpːɨk̚; moˈpː̚ɨk̚ |
| nambu roxo | pãpã | pə̃ˈpːə̃; pə̃ˈpːə̃̄ |
| nambu-galinha | pecía + káʔ > pecía gáʔ | pɛˈcːíá |
| onça | ameko; a.me.ko | amɛˈkːɔ; ameˈkːɔ; ʰamɛˈkːɔ |
| paca | yaba | yaba; yaβa; yaβa ~ ˈyaba; ˈyaba; ˈyābā |
| pacu | pako | paˈkːɔ; paˈkːɔ̄ |
| pajé | agóaʔpət | ʰaˈgóáʔpət̚; aˈgóáʔpət̚ |
| palmeira | matek; matek + káʔ > matek káʔ | maˈtːɛk̚ |
| papagaio | aoro | aˈɔɾɔ; ʰaˈɔɾɔ |
| patuá (fruta) | í.u | |
| peixe-cachorro | ip cah.yoy | ip cahˈyɔy |
| piranha | ihˈyə̃y; ihˈỹə̃ỹ | |
| poraquê | yogo | yɔgɔ; ˈyɔgɔ; ˈyɔ̄gɔ̄ |
| porco-espinho | aˈt:ə̃ŋ | |
| roxinho (madeira) | pã́ram | pə̃ˈpːə̃; ˈpə̃ɾ̃ə̃m; ˈpə̃́ɾ̃ə̃́m; ˈpə̃́ɾə̃́m |
| taboca | kagãw + káʔ > kagãw gáʔ; kagã́w | kaˈgə̃w̃; kaˈgã́w̃ |
| tamanduá | ɛɾɛˈpːɔ | |
| tamanduá-mirim | carapotĩya | caɾapoˈtːĩỹa |
| tatu | yayo | yaˈyɔ |
| tatu canastra | parato | paɾaˈtːɔ̄ |
| tucandera | napía | naˈpːíá; (naˈpːíá) ˈhayam pɨ́ʔ; naˈpːía |
| urubu | ciβɛˈkːɔᵈn; cibɛˈkːɔᵈn; ciβɛˈkːɔᵈn ~ cibɛˈkːɔᵈn | |
| veado | itɨ; iti | iˈtːɨ |
Referências
- Simons, Gary F. & Charles D. Fennig (eds.)(2017). Ethnologue: Languages of the World, Twentieth edition. Dallas, Tex.: SIL International.
- Segundo o Dicionário Houaiss, adjetivo de dois gêneros e substantivo de dois gêneros.
- Nilson Gabas Jr.: Povos Indígenas Brasil: Karo: Lingua, Instituto Socioambiental (ISA)
- «Línguas indígenas brasileiras - Tronco tupi». Consultado em 23 de março de 2009. Arquivado do original em 12 de março de 2009
- Gabas, Jr., Nilson. 1998. Estudo fonológico da língua karo (Arara de Rondônia). LINCOM studies in Native American linguistics, 31. München: Lincom. 85pp.
Bibliografia
- MONSERRAT, Ruth Fonini. Vocabulário Amondawa-Português; Vocabulário e frases em Arara e Português; Vocabulário Gavião-Português; Vocabulário e frases em Karipúna e Português; Vocabulário e frases em Makurap e Português; Vocabulário e frases em Suruí e Português; Pequeno Dicionário e Frases em Tuparí e Português. Caxias do Sul, RS: Universidade de Caxias do Sul, 2000. 91 f.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.
