Línguas alto Orinoco
As línguas alto Orinoco são um grupo de línguas aruaques faladas na Venezuela, no Brasil e na Colômbia.[1][2][3][4]
| Alto Orinoco | ||
|---|---|---|
| Falado(a) em: | Venezuela, Brasil, Colômbia | |
| Total de falantes: | ||
| Família: | Arawak Alto Orinoco | |
| Códigos de língua | ||
| ISO 639-1: | -- | |
| ISO 639-2: | --- | |
Comparação lexical
Comparação lexical entre o baniva de Maroa, o maipure, o yavitero e o pareni de Humboldt (1822)[5]:[1]
| Número | Português | Baniva de Maroa | Maipure | Yavitero | Pareni |
|---|---|---|---|---|---|
| 1. | cabeça | -íbʊ | -kibu[-ku] / -tʃibu[-ku] | -síhʊ | -sipʊ |
| 2. | rosto | -pʊ́na | -hʊ́na | ||
| 3. | cabelo | -tsípana + -ʂa | -ipaná | -l̥a | |
| 4. | orelha | -táni-pala | -aki-ní | -tási-ne | -tasi-ne |
| 5. | olho | -pʊ́li | -púrikí | -hʊ́lisi | -pʊlizi |
| 6. | nariz | -ijapa | -kirri | -síwi | -siwi |
| 7. | boca | -nʊ́ma | -numa[-ku] | -nʊ́ma | -nʊma |
| 8. | dente | -áʂi | -ati | -al̥i | -asi |
| 9. | língua | -tále | -áre | -táte | -tate |
| 10. | unha | -tsʊ́lawi | -tsʊ́lawi | ||
| 11. | pé | -tsí-pala | -kíi | -sítsi | -cizi |
| 12. | perna | -áwa + -ʊ́tsʊ | -káwa + -kʊ́tsʊ | -kawa + -kʊ́tsʊ | |
| 13. | costela | -páta-pe | -paa | -háta-he | |
| 14. | mão | -ápi | -kápi | -káhahi | -káwi |
| 15. | braço | -taná- | -aná | -tána- | |
| 16. | excremento | -tsía | -tsiá | ||
| 17. | peito | -tʊ́tsi | -tʊ́tsi | ||
| 18. | seio | -tsíni | -tsíni | -cini | |
| 19. | coração | -néni-tʊana | -nikiní | ||
| 20. | fígado | -páne | -háne | ||
| 21. | osso | -ʂímapi | -l̥ímahi | ||
| 22. | sangue | -míja | -míja-ni | ||
| 23. | carne | -mítsí | -mítsi | ||
| 24. | flor | íwi | -iwí | ||
| 25. | fruta | -iná | -tina-ká | -l̥ína | |
| 26. | filho | -táni + -ʂiáni-pe | -ani | -tani + -l̥íhani | |
| 27. | cauda | -píʂi | -híl̥i | ||
| 28. | nome | -iʂi-naa | -iti, -iri | -íl̥i-wanaha | |
| 29. | mãe | -ʂʊ-lʊami | -tu | -l̥ʊ-ami | |
| 30. | animal | -píja | -píja | -híja | |
| 31. | anta | éma | kjéma | kéma | |
| 32. | onça | ʊáʂi | kuatikí | kʊáil̥i | |
| 33. | pássaro | ʊtsípie | kʊtsihea | ||
| 34. | peixe | ʂime | timakí | l̥íma, símasi | cimasi |
| 35. | peixinho | ʊpé | kʊhási | ||
| 36. | pulga | mapéeni | mapa-kini | kéni (larva) | |
| 37. | árvore | aatá-pi | aá | áta | |
| 38. | mandioca | áʂi | kattikí | kál̥hesi | |
| 39. | abiu (fruta) | émali | kémali | ||
| 40. | sol | amʊ́ʂi | kamutí (ano) | kamʊ́l̥i | kamʊsi |
| 41. | água | wéni | weni | wéni | weni |
| 42. | chover | -jáwá | ti(j)a (chuva) | l̥í(j)a, -háwa | |
| 43. | casa | paní-ʂi + -pána + piná-ʂi | pani-tí + -paná + pina-ti | haní-l̥i + -hána + hiná-l̥i | |
| 44. | pedra | ípa | kipa | síha | |
| 45. | areia | játsi-ná | kai-ná | kahátsi-na | |
| 46. | fogo | áʂí | katti | kál̥i | kasi |
| 47. | fumaça | ʂiáli-li | l̥iáli-li | ||
| 48. | caminho | tanépʊ | anépu | tanéhʊ | |
| 49. | montanha | japá | japa | jáha | |
| 50. | noite | jaʂ-ápʊa | jatti | jál̥i | |
| 51. | dormir | -tsimá | -ima | -tsíma | |
| 52. | ir | -ʂa | -ta | -l̥a | |
| 53. | dizer | -maa + -tsiná + -jʊ́waleta | -ma, -tira, -jukua | -má + -tsína | |
| 54. | voar | -mitá-wa | -míta | ||
| 55. | nadar | -ʊ́nita | -kʊínta | ||
| 56. | eu | nʊ́-ja, nʊ- + -na | nu-ja, nu- + -na | nʊ́-ja, nʊ- + -na | |
| 57. | tu | pí-ja, pi- + -pi | pi-ja, pi- + -pi | hí-ja, hi- + -hi | |
| 58. | ele | a-i-palʊ, i- + -i | i-ja, - + -i | áni-, - + - | |
| 59. | ela | a-jʊ-palʊ, jʊ- + -jʊ | jʊ-ja, jʊ- + -(j)ʊ | áni-jʊ, jʊ- + -jʊ | |
| 60. | nós | wá-ja, wa- + -wi | wa-ja, wa- + -wi | wá-ja, wa- + -wi | |
| 61. | vós | ní-ja, ni- + -ni | ní-ja, ni- + -ni | ní-ja, ni- + -ni | |
| 62. | eles (elas) | a-ni-palʊ, ni- + -ni | ni-ja, ni- + -ni | áni-ni, ni- + -ni | |
| 63. | pessoa 0 | pa- + -pa | pa- | ha- | |
| 64. | quê? | íʂi | iti | ||
| 65. | amarelo | tewa- | ewa- | tewa- |
Comparação lexical entre o baniva de Maroa e o apolista (falado em Apolo e Atén, na Bolívia) (Montaño Aragón 1987: 175-185[6]):[1]
| Português | Baniva de Maroa | Apolista |
|---|---|---|
| casa | paniʂi | panishi |
| canoa | mʊlʊpa | maropa |
| grande | irʊami | iruyani |
| árvore | aatapi | atapi |
| mandioca | aʂi-hi | achiki |
| batata-doce | elʊ | eru |
| pedra | ipa | ipa |
| minha flecha | nʊ-wepi-pi | nawipi |
| onça | waʂi | wachi |
| anta | eema | ema |
| caimão | dʊwili | towiri |
| abelha | mapa | mapa |
| piolho | tsuida | chuwita |
| sol | amʊʂi | amushiti |
| lua | aʂita | ashi |
| céu | enʊ | enui |
| frio | awi-ni-ni | awini |
| preto | ʂele-li | irini |
| branco | ali-hi | liki |
| homem | enami | inami |
| mulher | nejawa / nejepe | niyipi |
| esposo | -mi-hi | miki |
| minha mãe | nʊ-ʂʊl(ʊ)ami | nisorami |
| pessoa | niamari | niamari |
| meu pai | nʊ-lʊ(a)mi | niromi |
| (minha) cabeça | nʊ-ibʊ-hʊ | nimbaku |
| (meu) cabelo | nʊ-tsipana | nichipami |
| mão | -api, -apiʂi | nipisi |
| nariz | -(i)japa | niyape |
| (minha) orelha | nʊ-tani[-pala] | nituni |
| osso | ʂimapi | chimapi |
| eu | nuni (baré) | nuni |
| tu | pija | piya |
| ele | epalʊ | ipila |
| ela | ajʊpalʊ | ayipila |
| eles | anipalʊ | anipila |
| nós | waja-ha | wa’aha |
| vós | nijaha | nipija |
| um | peja-rʊ | iyaru |
| dois | enaba | inapa |
| três | kirikʊ- (baré) | erikoni |
Referências
- Ramirez, Henri (2019). Enciclopédia das línguas arawak: acrescida de seis novas línguas e dois bancos de dados. (no prelo)
- Ramirez, Henri, & França, Maria Cristina Victorino de. (2019). Línguas Arawak da Bolívia. LIAMES: Línguas Indígenas Americanas, 19, e019012. https://doi.org/10.20396/liames.v19i0.8655045
- Ramirez, Henri (2001). Línguas arawak da Amazônia Setentrional. Manaus: Universidade Federal do Amazonas. (PDF)
- Ramirez, Henri (2020). Enciclopédia das línguas Arawak: acrescida de seis novas línguas e dois bancos de dados 🔗. 3 1 ed. Curitiba: Editora CRV. 290 páginas. ISBN 978-65-251-0234-4. doi:10.24824/978652510234.4
- Humboldt, Alexandre de; Bonpland, Aimé (1822). Voyage aux régions équinoxiales du Nouveau Continent (tome VII). Paris: N. Maze Libraire.
- Montaño Aragón, Mario (1987). Guía etnográfica lingüística de Bolívia (Tribus de la Selva), volume 1. La Paz: Editorial Don Bosco.
Bibliografia
- Créqui-Montfort, Georges de; Rivet, Paul (1913). La langue Lapaču ou Apolista. Zeitschrift für Ethnologie 45: 512-531. Berlin.
- Payne, David L. (2005). Apolista (Lapachu) as a Maipuran Arawakan language. Revista Latinoamericana de Estudios Etnolingüísticos 10: 239-250.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.
