Língua muniche
Muniche (ou Munichi) é uma língua isolada falada na região de Loreto, Peru.[1]
| Muniche | ||
|---|---|---|
| Falado(a) em: | Peru | |
| Região: | Loreto | |
| Total de falantes: | 10 (2009) | |
| Família: | isolada | |
| Escrita: | Latina | |
| Códigos de língua | ||
| ISO 639-1: | -- | |
| ISO 639-2: | --- | |
| ISO 639-3: | myr
| |
| ||
Vocabulário
Alguns nomes de plantas e animais na língua muniche (Michael et al. 2009):[2]
| Muniche | Português | Espanhol |
|---|---|---|
| ankyá'a | bicho-preguiça pequeno e branco | especie de pelejo chico y blanco |
| chájnutü | zogue-zogue | mono tocón |
| chámpi | morcego | murciélago |
| chazhtújünü | macaco-prego | mono negro, machín negro |
| chújnü | jupará | chosna |
| chúpi | caititu | sajino |
| chu'kí'i | cairara | mono fraile; mono blanco, machín blanco |
| hínu | cachorro | perro |
| hiñú'u | cachorro-do-mato | chachorro, perrito |
| íita | tamanduá-bandeira | oso hormiguero grande, wauniro |
| kúchi, kuch | porco | chancho |
| kyú'haña'a | gato-do-mato | tigre pequeño |
| má'a | bicho-preguiça grande | especie de pelejo grande y colorado |
| má'çu | veado | venado |
| minjí'ü | quatipuru | especie de ardilla chiquita |
| nújümü | gambá | carachupa |
| pásta | anta | sachavaca |
| píñu | bugio | mono coto, mono aullador |
| pí'cha | raposa | zorro |
| pyí'ji | sauim | pichico |
| smúki | macaco-da-noite | musmuque |
| sná'pumu | capivara | ronsoco |
| spú'u | quatipuru | especie de ardilla |
| tdáana | queixada | huangana |
| tsa'té'tsa | boto | bufeo |
| tsdǘ'ü | rato | rata; ratones y ratas de casa |
| tsé'çu'u | cutia pequena | añuje pequeño |
| tsé'zhu | cutia | añuje |
| tú'hana | onça-parda | tigre, yanapuma |
| wachpí'i | bicho-preguiça muito pequeno | especie de pelejito muy chico |
| wáka | vaca | vaca |
| wátu | rato-catita | ratón, sachacuy; se usa este término para ratones y ratas silvestres |
| zhapnájma | tatu-canastra | yungunturu, carachupa mama |
| zhíipsü | quati | achuni |
| zhnǘrü | paca | majás, picuro |
| zhtútu | porquinho-da-índia | cuy |
| chmáada | jacu-de-spix | pucacunga |
| chmüyǘ'ü | pomba | paloma |
| chñíki'i | beija-flor | picaflor |
| chñuñú'u | andorinha | golondrina |
| itwǘjma | galo | gallo |
| jpápa | pato | pato |
| káka | galinha | gallina |
| mikaráwa | jacupeba | pava del monte, pavo |
| pápa | urubu | gallinazo |
| pkyú'zhu | jacamim | trompetero |
| snúku | garça | garza |
| spéena | mutum | paujil |
| speyú'u | gavião | tipo de gavilán |
| tnánstü | pica-pau | carpintero |
| wawí'i | arara | guacamayo |
| gákipü | jiboia | boa |
| maçtánu | muçuã | asnacharapa |
| püüwála | iguana | iguano |
| ümtsǘjmü | tracajá | taricaya |
| wípü | víbora | víbora |
| zhmáta | lagarta | lagarto |
| íma | peixe | pescado, pez |
| chaçñepé'e | Eucinostomus | mojarrita, tipo de pez muy pequeño |
| chajnépe | Gerreidae | mojarra |
| chajnétü | curimatã | boquichico |
| díchamte | curimbatá | sábalo |
| díptü | traíra | huasaco |
| fǘutü | poraquê | anguilla |
| mikána | piaba | lisa |
| peñíma | jaú | zúngaro |
| kyápe | sarapó | macana |
| púnkape'e | tambuatá | shirui |
| tüüná'a | acará | bujurqui |
| smájmü | Pseudorinelepis genibarbis | especie de carachama grande |
| tsé'zhima | pacupeba | palometa |
| wümá'a | pirarucu | paiche |
| chí'hu | tocandira | isula |
| chpí'i | grilo | grillo |
| chuí'i | vespa | avispa |
| fá'chi | formiga-de-correição | sitaraco, tipo de hormiga |
| jpú'u | escorpião | alacrán |
| kñíñi | cigarra | chicharra |
| kta | mutuca | tábano, especie de mosca grande con una picadura dolorosa |
| kü'háda | formiga | hormiga |
| kypi | carrapato | garrapata |
| ñu | piolho | piojo |
| púsa | formiga-saúva | curuhuince |
| pú'pi | borboleta | mariposa |
| su'té'pa | percevejo | chinche |
| té'pa | barata | cucaracha |
| trakú'u | abelha sem ferrão (esp. negra) | especie de abeja negra que no pica y fecunda las palmeras yarina y coco con polen |
| tsma | mosquito | zancudo |
| tsúnsupa | ácaro (Trombiculidae) | isango, tipo de insecto parásito rojo pequeñito que infesta la piel |
| zhápda, zhapdá'a | cupim | comején |
| chadéstü | aranha | araña |
| mü'çǘ'ü | camarão | camarón |
| pi'hí'i | coró de palmeira | suri |
| tzázhpü | minhoca | lombríz |
| chí'ta | tabaco | tabaco |
| çuá | algodão | algodón |
| imájpü | timbó | barbasco, una planta cuyas raices se usan como veneno para hacer pesca |
| jné'tsü | urucum | achiote, tipo de árbol que da frutos cuyo masa roja se usa para pintar el cuerpo y para teñir |
| mámça | capim | hierba |
| mázhpü | chambira | chambira, tipo de palmera |
| pí'kya | cogumelo | hongo |
| snápzhu | cana-flecha | caña brava |
| sta | jenipapo | huito |
| túna'a | murumuru | huicungo, especie de palmera |
| ú'japü | Dieffenbachia | patiquina, tipo de planta con hojas grandes, sembrada en la huerta, que quema la piel si se toca la hoja |
| weelístü | Phytolacca rivinoides | airambo |
| zhní'ça | jarina | yarina, tipo de palmera |
| chasmǘ'ü | cubiu | cocona |
| chuáwaku'u | cumaru | charapilla, tipo de árbol con fruto comestible |
| íka | abacate | palta |
| kímpa'a | ingá | shimbillo, tipo de árbol que produce frutos verdosos, largos y delgadas que son comestibles |
| kiná'a | abiu | caimito, árbol cultivado con fruta comestible; la cáscara de la fruta produce una resina muy pegasosa |
| kiñá'a | Grias peruviana | sachamangua, tipo de árbol que produce una fruta comestible paraceda al mango pero tiene una carne dura |
| kǘpüña'a | fruta-pão | pan de árbol |
| maapuñí'i | mocambo | macambo, un fruto dulce, amarillo y grande |
| páwa | caju | casho |
| tpü | abacaxi | piña |
| tsa'tsára | limão | limón |
| uchmí'i | Caryodendron orinocense | meto huayo, tipo de árbol con frutos comestibles parecidos al maní |
Referências
- Michael, Lev, Christine Beier, Karina Sullón Acosta, Stephanie Farmer, Greg Finley, e Michael Roswell. 2009. Una breve descripción del idioma Muniche. Ms, Muniche Language Documentation Project.
- Michael, Lev David, Christine Beier, Karina Sullón Acosta, Stephanie Farmer, Greg Finley, e Michael Roswell. 2009. Dekyunáwa: Un diccionario de nuestro idioma muniche. Proyecto de Documentación del Idioma Muniche. Cabeceras Aid Project. (PDF)
Bibliografia
- Michael, Lev David, Christine Beier, Karina Sullón Acosta, Stephanie Farmer, Greg Finley, e Michael Roswell. 2009. Dekyunáwa: Un diccionario de nuestro idioma muniche. Proyecto de Documentación del Idioma Muniche. Cabeceras Aid Project.
- Gibson, Michael Luke (1996): El muniche: un idioma que se extingue. Serie Lingüística Peruana 42. Yarinacocha: Summer Institute of Linguistics.
Ver também
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.
