Línguas catuquinas
As línguas catuquinas formam uma família de línguas ameríndias do Brasil (Amazonas e Acre).[1]
| Catuquina Katukina | ||
|---|---|---|
| Falado(a) em: | Brasil (Amazonas e Acre) | |
| Total de falantes: | ||
| Família: | Arawá-Katukína-Harakmbet Catuquina | |
| Códigos de língua | ||
| ISO 639-1: | -- | |
| ISO 639-2: | --- | |
Línguas
As línguas katukinas são (Queixalós & Silva 2007):[2][3]
- Língua katukina-kanamari
- Língua katawixi
Vocabulário
Vocabulário básico do Katukína colhido por Johann Baptist von Spix, por volta de 1820, "num afluente sem nome (com águas pretas)" do rio Juruá e publicado por von Martius (1867, pp. 161-163) (citado em Rodrigues 1986):[4]
| Português | Katukína |
|---|---|
| cabeça | ki |
| cabelo | kitai |
| orelha | maseta |
| olho | iko |
| nariz | opakpo |
| boca | nunaki |
| língua | noko |
| dente | i |
| braço | pang |
| mão | paki |
| pé | ahman |
| sangue | mimi |
| ovo | po |
| sol | txa |
| lua | walia |
| terra | houng |
| pedra | kaliru |
| água | watahi |
| fogo | ihta |
| anta | mu |
Comparações lexicais
Algumas semelhanças lexicais entre o katukina e o proto-jivaro:[1]
| Português | Katukina | Proto-Jivaro |
|---|---|---|
| beija-flor | aNpi | *hempe |
| carrapato | piːʧiN | piiti (Aguaruna) |
| casa | hak | *hega, *aaka |
| cobra | hihpaN | *paNki |
| mandioca/beiju | mama ‘beiju’ | *mama ‘mandioca’ |
| nariz | *uhi (Proto-Katukina) | *nuhi |
| orelha | kubisa | *kuwiʃi |
| peixe | bamak | *namak(a) |
| sol | ʧaN | *etsan |
Algumas semelhanças lexicais entre o katukina e o maku (jukude):[1]
| Português | Katukina | Katawixi | Maku |
|---|---|---|---|
| aranha | buːʧaN | maʔsa | meʧaha |
| árvore | uːmaŋ | oːba | |
| avó | bebe | baːba | |
| boca | *biʧi (Proto-Katukina-Katawixi) | bisi | wɨːʧi, wɨtsi |
| bom | hade | eːdi | |
| cabeça | kiː | keː(-te) | |
| carvão | nan-ɡʔuti (nan- ’fogo’) | nʉhẽ-nakuʧi | |
| lavar | kuʤi | koʦi | |
| língua | no | duː(-te) | |
| lua | jan | ja | |
| macaco | upe | lube | |
| mãe | na-ju | nõ | |
| plural | -nuk | -nuʔu | |
| semente | -koN | kʉː(-te) | |
| tamanduá | paːʤa | waːʑaka | |
| veado | *baʧa (Proto-Katukina-Katawixi) | baʧa |
Algumas semelhanças lexicais entre o katukina e o pirahã:[1]
| Português | Katukina | Katawixi | Pirahã |
|---|---|---|---|
| cabelo | dai | tai | |
| casa | kaʔ | kaí | |
| cobra | paɡo | paóhóáhai | |
| lábio | *biʧi (Proto-Katukina-Katawixi) | bisi | apese (Mura) |
| porco-do-mato | abare | bai | |
| terra/argila | pere ‘argila’ | biɡi ‘terra’ |
Algumas semelhanças lexicais entre o katukina as línguas nadahup:[1]
| Português | Katukina | Proto-Nadahup | Daw |
|---|---|---|---|
| água | taːhi | *deːk | děh (Hup) |
| caminho | daN | *dãbã | |
| canoa/casca | pok ‘canoa’ | *pˀokˀ ‘casca’ | |
| cobra | paɡo | *pˀaːw | |
| intestino/barriga | miN ‘barriga’ | jeʔpî̃n ‘intestino’ | |
| lingua | noku | *dõkˀɛːd | |
| macaco-de-cheiro | ipiʤi | biʤ | |
| macaco-prego | waːʤu | wǎʃ | |
| mulher | aɲa | *ʔãːj, *ʔɯ̃ːj | |
| velha/avó | wa [wah] ‘avó’ | wah ‘velho’ |
Algumas semelhanças lexicais entre o katukina as línguas puinave e kak:[1]
| Português | Katukina | Katawixi | Puinave | Proto-Kak |
|---|---|---|---|---|
| vós | ia | ja- | *jẽ- | |
| ele/ela | ha- | ha- | ||
| abelha | muːɲa | bɯ̃d | ||
| árvore | uːmaN | bãdãʔ (Kakwa) | ||
| avô | aidoma | doma | ||
| bicho-de-pé | itatu | dad | daʔduʔ (Kakwa) | |
| casa | hak | hak ‘boca’ (Kakwa) | ||
| cortar | tuk{-man} | tok | ||
| esquilo | bada | *baraʔ | ||
| estômago | *da (Proto-Katukina) | *-daʔ | ||
| estrela | kweji ‘lua’ | *kɯj | ||
| família, parentes | ʤapa | ʧeːp (Nukak) | ||
| língua | noku | dok | *dɯ̃ :k | |
| mãe | na{-ju} | *dãʔ | ||
| periquito | kiri | kere | kiri | |
| sangue | *mimi (Proto-Katukina) | *bẽp | ||
| tabaco | uːba | hɤp | *hɯːp |
Ver também
Bibliografia
- Queixalós, F., & Anjos, Z. dos. (2012). A língua Katukína-Kanamarí. LIAMES: Línguas Indígenas Americanas, 6(1), 29-59. https://doi.org/10.20396/liames.v6i1.1445
- Adelaar, Willem F. H. 2000. Propuesta de un nuevo vínculo genético entre dos grupos lingüísticos indígenas de la Amazonía occidental: Harakmbut y Katukina. In Luis Miranda Esquerre (ed.), Actas del I Congreso de Lenguas Indígenas de Sudamérica, 219-236. Lima: Universidad Ricardo Palma, Facultad de Lenguas Modernas, Departamento Académico de Humanidades.
- Anjos, Zoraide dos. (2012). Fonologia Katukina-Kanamari. LIAMES: Línguas Indígenas Americanas, 12(1), 123-156. https://doi.org/10.20396/liames.v0i12.1486
- Anjos, Zoraide dos. (2011). Fonologia e Gramática Katukina-Kanamari. Utrecht: LOT Publications.
Referências
- Jolkesky, Marcelo Pinho de Valhery. 2016. Estudo arqueo-ecolinguístico das terras tropicais sul-americanas. Doutorado em Linguística. Universidade de Brasília.
- Queixalós, F.; Silva, Z. dos A. G. da (2007). A língua Katukina-Kanamari. LIAMES, 6:29-60.
- Jolkesky, Marcelo. 2011. Arawá-Katukína-Harakmbet: correspondências fonológicas, morfológicas e lexicais. Encontro Internacional: Arqueologia e Linguística Histórica das Línguas Indígenas Sul-Americanas. Brasília, 24 a 28 de outubro de 2011.
- Rodrigues, Aryon Dall'Igna. 1986. Línguas brasileiras: Para o conhecimento das línguas indígenas. São Paulo: Loyola. (PDF)
Ligações externas
- Vocabulário catuquina - Schuller (1911)
- Vocabulário canamiri - Schuller (1911)
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.