Língua omurano
Omurano é uma língua isolada já extinta do Peru, falada pelos nativos Maina, sendo também conhecida como Humurana, Roamaina, Numurana, Umurano, e Mayna.
| Omurano | ||
|---|---|---|
| Falado(a) em: | ||
| Total de falantes: | extinta em 1958 | |
| Família: | língua isolada ou Yawa? Omurano | |
| Códigos de língua | ||
| ISO 639-1: | -- | |
| ISO 639-2: | --- | |
| ISO 639-3: | omu
| |
Tovar (1961) relacionou o Omurano à língua taushiro e mais tarde o taushiro com a língua candoshi. Terrence Kaufman (1994) achou razoáveis essas ligações e chegou a propor uma família linguística Kandoshi–Omurano–Taushiro. Em 2007, classificou Omurano e Taushiro (não candoshi) como línguas Peba–Yaguan (Yawan) nas Macro-Andinas.
Vocabulário
Alguns nomes de plantas e animais na língua omurano (Tessmann 1930, citado em O'Hagan 2011):[1][2]
| Omurano[1] | Português | Alemã (glosa original)[1] | Inglês[2] | Espanhol[2] |
|---|---|---|---|---|
| máta | galinha | Huhn | hen | gallina |
| maldží | cachorro | Hund | dog | perro |
| árĕ | onça | Jaguar | jaguar | tigre |
| lautṓma | anta | Tapir | tapir | sachavaca |
| apan | jacaré | Kaiman | caiman | caimán |
| mā́ma | peixe | Fisch | fish | pez/pescado |
| - | macaco | Affe allg. | monkey | mono |
| báwani ðnán | macaco-prego (claro) | Heller Kapuzineraffe | light capuchin monkey | |
| báwani mien | macaco-prego-preto | Dunkler Kapuzineraffe | dark capuchin monkey | |
| wimā́li | macaco-de-cheiro | Saimiri (frailecito) | fraile | fraile |
| imáṛiawue | bugio | Brüllaffe | howler monkey | coto |
| ðṓnŭ̠ | macaco-barrigudo | Wollaffe (choro) | wooly monkey | choro |
| bā́bani | coatá | Spinnenaffe | spider monkey | maquizapa |
| náamii | macaco-da-noite | Nachtaffe (musmuqui) | musmuqui | musmuqui |
| tsḗ̠idzŏ̠ | morcego | Fledermaus | bat | murciélago |
| aṛeṛawi̇̄n | onça-parda | Puma | puma | puma |
| árĕ̠ ðolowĕ | maracajá, jaguatirica | Tigerkatze (tigrillo) | tigrillo | tigrillo |
| napapai malatši | cachorro-do-mato | Buschhund | ||
| ābádn | quati | Nasenbär (achuni) | coati mundi | achuni |
| aárenı̇̆ | lontra | Otter | ||
| táwi | boto | Delphin (bufeo) | river dolphin | bufeo |
| báala | peixe-boi | Seekuh | manatee | vaca marina |
| aa ðamáli | veado | Reh | deer | venado |
| a͜án | queixada | Weißbartpekari | white-lipped peccary | huangana |
| kjı̇̄́an | caititu | Halsbandpekari | collared peccary | sajino |
| aáṛatĕ | capivara | Wasserschwein (ronzoco) | capybara | ronzoco |
| pṓ̠lē̠mă | cutia | Aguti | agouti | añuje |
| yapṓ | paca | Paka (majás) | spotted paca | majás |
| nā́paya | tamanduá-bandeira | Gr. Ameisenbär | giant anteater | oso hormiguero |
| ðŏḗ̠wḗ̠ | bicho-preguiça | Faultier | sloth | pelejo |
| apá̠tsĕ | tatu | Kl. Gürteltier (carachupa) | armadillo | carachupa |
| máta | galo | Hahn | rooster | gallo |
| matárawĕ | galinha | Huhn | hen | gallina |
| áwŏ | araracanga | Ara macao | ||
| bē̠ṓli | arara-vermelha | Ara chloroptera | ||
| paiða | arara-canindé | Ararauna | ||
| tı̇̄ʼwě́ | papagaio | Papagei | ||
| tatn̄́la | mutum | Hokko | wattled currasow | paujil |
| napı̇̄́tšo | jacutinga | Penelope jacutinga | pava | |
| paitsḗ | pirarucu | Arapaima (paiche L.) | arapaima | paiche |
| toṛomā́ma | jaú | Riesenwels (súngaro) | giant catfish | zúngaro |
| bā́umi | jabuti | Landschildkröte | tortoise | motelo |
| tšaṛápa | tracajá | Floßschildkröte | charapa | charapa |
| ṛóma | cobra | Schlange | snake | víbora |
| bá̠a̯u | sucuri | Eunectes (boa) | boa | boa |
| ı̇̄ntsĕ | vespa | Wespe | wasp | avispa |
| iðū́nǎ́ | bicho-de-pé | Milbe (isangüe) | isango | isango |
| sanjǎ́ | mosquito | Mücke | mosquito | zancudo |
| lai̯džidžima | tocandira | Dinoponerameise (isula) | isula | isula |
| ðō̠obḗbi | sauim | Löwenäffchen (pichico) | black-mantled tamarin | pichico |
| pó͜on | jia | Leptodactylusfrosch | ||
| waā́la | vaca | Kuh | cow | vaca |
| áawuei | aranha | Spinne, bissig | spider | araña |
| n̄njúna | mandioca | Maniok | manioc | yuca |
| aítšia | milho | Mais | maize | maíz |
| oā́n | tabaco | Tabak | tobacco | tabaco |
| á͜a | árvore | Baum | tree | palo |
Comparações lexicais
Alguns paralelos lexicais entre o Omurano e o Urarina (Jolkesky 2016):[3]
| Português | Omurano | Urarina |
|---|---|---|
| fogo/madeira | injo ‘fogo’ | enɨa ‘madeira’ |
| porco | ʧaːne | ɽaana |
| sangue/vermelho | lana ‘sangue’ | lanaha ‘vermelho’ |
| veado | alaːmare | ɽemae ‘canídeo’ |
| onça | arerawin | ɨɽeɽej |
Alguns paralelos lexicais entre o Omurano e o Leco (Jolkesky 2016):
| Português | Omurano | Leco |
|---|---|---|
| água | towa | dowa |
| aranha | aawuei | henwai |
| árvore/madeira | ameta ‘madeira’ | bat ‘árvore’ |
| barriga | θawuapa | wahpoa/waqpoa |
| casa | ana | won |
| chácara | ðiʤe | iʧ |
| homem/rapaz | rawana ‘rapaz’ | lawha/lawqa ‘homem’ |
| joelho | -in-hapuna | hapun |
| muito | oreʧ | alee- |
| onça/canídeo | are ‘onça’ | lari ‘canídeo’ |
| paca | japu | jap |
| pedra | tiokn | taq |
| sol | hena | hena |
| velho | murkˀu | buro |
Alguns paralelos lexicais entre o Omurano e o Záparo (Jolkesky 2016):
| Português | Omurano | Záparo |
|---|---|---|
| chuva | aðn | aási |
| gente | tabitn | táwɨ |
| praia | kia | ŋaakia, ŋaakiowa |
| onça | are | sare |
Notas
- Tessmann, Günter. 1930. Die Indianer Nordost-Perus: grundlegende Forschungen für eine systematische Kulturkunde. Hamburg: Friederichsen, de Gruyter.
- O'Hagan, Zachary J. (22 setembro 2011). «Informe de campo del idioma omurano» (PDF). Consultado em 14 abril 2013
- Jolkesky, Marcelo Pinho de Valhery. 2016. Estudo arqueo-ecolinguístico das terras tropicais sul-americanas. Doutorado em Linguística. Universidade de Brasília.